Hałas jest najbardziej powszechnym zagrożeniem zdrowia występującym w przemyśle. Dlatego do tej grupy artykułów przywiązujemy szczególną uwagę tak, aby ułatwić dostęp do skutecznej ochrony każdemu potrzebującemu.

Słuch dla naszego zdrowia jest ważny tak, jak każdy inny zmysł. Człowiek nie tylko korzysta z „zasłyszanych” informacji, ale jest mocno od nich uzależniony. Głośny hałas przestawia cały organizm w stan alarmu: dawka adrenaliny, wzrost ciśnienia krwi i natychmiastowa próba lokalizacji źródła hałasu, czyli natychmiastowa mobilizacja całego organizmu.

Nie dziwi więc fakt, że po ośmiu godzinach takiej spowodowanej nadmiernym hałasem, „mobilizacji” w pracy, pracownik czuje się zmęczony, poirytowany i rozdrażniony, a jego tolerancja na stres jest obniżona. Gdy ucho człowieka zbyt długo wystawione jest na hałas o dużym natężeniu, komórki słuchowe najpierw tracą swoją elastyczność, a później obumierają. Gdy określona grupa komórek obumiera, człowiek przestaje słyszeć tylko tę częstotliwość dźwięków, za którą komórki owe były odpowiedzialne. Nadal jednak słyszy tak szeroki zakres częstotliwości, że ta „niewielka strata” nie wpływa na ogólny odbiór bodźców.
Taka uniwersalność słuchu jest cechą niebezpieczną, gdyż nikt nie podejrzewa u siebie uszkodzenia lub utraty słuchu, skoro nadal słyszy, ponieważ czułość komórek słuchowych w pozostałych częstotliwościach najczęściej jest bardzo dobra. Dlatego bardzo ważną sprawą jest zapewnienie pracownikom odpowiedniej ochrony słuchu, jeśli zachodzi taka konieczność. W sytuacji, gdy poziom hałasu nadal przekracza dopuszczalne normy, należy bezwzględnie używać indywidualnych ochron słuchu. Stosowanie nauszników i zatyczek jest najprostszą metodą ochrony słuchu pracowników narażonych na pracę w głośnym środowisku. Aby wybrać odpowiedni środek ochronny – zatyczki lub nauszniki – należy przeprowadzić badanie natężenia hałasu w miejscu pracy. Indywidualny dobór polega na dopasowaniu poziomu tłumienia do zamierzonego poziomu hałasu na stanowisku pracy. Uszczelki (wkłady) do nauszników powinny być wymieniane przynajmniej raz w roku, gdyż materiał, z którego są wykonane, starzeje się i stopniowo twardnieje, co jest spowodowane głównie działaniem wydzielin skórnych.
Stwardniałe wkłady zwiększają ryzyko „przedostawania się” dźwięków poprzez brak szczelności przy głowie, a co za tym idzie – drastycznego obniżenia zdolności tłumiących. Podczas jednoczesnego stosowania okularów i nauszników ważne jest, aby uszczelki były miękkie i elastyczne oraz by oprawki okularów były cienkie i ściśle przylegające do głowy.

Wartość graniczna

Ochrona przed szkodliwym hałasem polega na usunięciu jego szkodliwej dawki. Podobnie jak w innych zagrożeniach, dla hałasu istnieje wartość graniczna, po przekroczeniu której hałas zaczyna być szkodliwy. Granica ta została ustalona na 85 dB. Jest to dopuszczalna dawka hałasu dla normalnego, 8-godzinnego dnia pracy. W przypadku codziennego przebywania w środowiskach, w których natężenie dźwięków przekracza ww. wartość, ochrona słuchu staje się koniecznością.
Kolejnym stawianym wymaganiem jest to, by maksymalna suma natężeń dźwięku nie przekraczała 115 dB (A) (z wyjątkiem dźwięków tzw. impulsowych). Poza tym obowiązuje reguła, że dźwięk krótkotrwały, tzw. impulsowy, nie może przekroczyć 135 dB (C). Podstawowa zasada głosi, że osoba przebywająca w środowisku, w którym hałas przekracza którąś z powyższych wartości granicznych, jest narażona na szkodliwą dawkę hałasu i wówczas musi stosować środki ochrony słuchu. Warto też zauważyć, że (w odróżnieniu od większości powszechnie używanych skal) natężenie dźwięku mierzy się nie w skali dziesiętnej, lecz w skali logarytmicznej. Oznacza to podwojenie natężenia dźwięku przy wzroście o każde 3 dB. Należy w związku z tym pamiętać, że dopuszczalne przez 8 godzin dziennie 85 dB przy wzroście do np. 88 dB dopuszcza już tylko 4 godziny dziennie, a przy hałasie o natężeniu 100 dB wolno nam przebywać tylko 10 minut bez ryzyka uszkodzenia słuchu.

Wybrane przykłady hałasu przekraczającego 85 dB:

• lotniska, silniki odrzutowe,
• kopalnie,
• wiertła pneumatyczne,
• maszyny stosowane w leśnictwie,
• ładowarki,
• przemysł betonowy,
• przemysł odzieżowy i włókienniczy,
• kuźnie,
• roboty drogowe,
• maszynownie okrętowe,
• młoty pneumatyczne,
• traktory,
• prasy (np. do blach),
• hałas hal fabrycznych i warsztatów,
• narzędzia ręczne elektryczne.

Metoda HML

Do badania natężenia hałasu służy metoda pasma oktaw, będąca metodą zalecaną, wykorzystuje ona zarówno „profil hałasu” jak i „profil tłumienia” środka ochrony słuchu w określonej sytuacji z udziałem hałasu. Jednak metoda ta jest na tyle skomplikowana, że prawidłowe przeprowadzenie jej w praktyce jest trudne.

Metoda HML jest prosta i oddaje tę samą precyzję co metoda pasma oktaw, jeżeli chodzi o wybór środków ochrony słuchu i doskonale funkcjonuje w praktyce. Metoda ta jest standaryzowana. H, M, L oznaczają wysoki (HIGH), średni (MEDIUM) i niski (LOW), co ukierunkowuje wybór rodzaju tłumienia przy przeważającym hałasie o wysokich, średnich czy niskich częstotliwościach. Oprócz tych wartości potrzebny jest poziom natężenia dźwięku A i C w aktualnej sytuacji.
Każde opakowanie powinno być oznaczone wynikami testów dotyczących m.in. wartości H,M,L oraz wartości SNR (średnia wartość tłumienia).

Odpowiednie stosowanie ochronników słuchu

Głównym warunkiem spełnienia właściwej funkcji przez środek ochrony słuchu jest stosowanie go przez cały czas przebywania w hałasie. Dlatego też, oprócz właściwej ochrony, powinien być wygodny w użyciu. Niewłaściwe użytkowanie ochron słuchu może być tragicznym w konsekwencjach błędem, mogącym doprowadzić do trwałego kalectwa. Powszechny pogląd, że noszenie ochron słuchu przez 50 % czasu pracy da taki sam spadek dawki hałasu, jest iluzoryczny.
Jeżeli przy natężeniu hałasu równym 100 dB przez cały czas nosimy nauszniki o tłumieniu 23 dB obniżymy hałas do 77 dB, a więc do poziomu bezpiecznego dla naszego zdrowia. Jeśli jednak będziemy zdejmować nauszniki „tylko” na trzy minuty w ciągu każdej godziny, to przez osiem godzin pracy ograniczymy natężenie hałasu do 87,4 dB. Taki wynik oznacza w konsekwencji otrzymanie dawki hałasu niemal dwukrotnie przewyższającej dopuszczalne normy.

Rodzaje środków ochrony słuchu

Do środków ochrony słuchu zalicza się różnorodne nauszniki oraz zatyczki przeciwhałasowe.

Zatyczki do uszu

Zatyczki (wkładki przeciwhałasowe) wtykane są do zewnętrznego kanału słuchowego. Występują dwa warianty:

• zwykłe, pojedyncze zatyczki (najczęściej jednorazowego użytku),
• zatyczki połączone łukiem lub sznurkiem (zwykle wielokrotnego użytku).

Niektóre zatyczki występują w różnych rozmiarach w celu lepszego dopasowania do ucha, a tym samym optymalnego uszczelnienia i zwiększenia komfortu użytkowania.
Zatyczki wykonane są z miękkich, szczelnych materiałów, jak np.: silikon, wata mineralna, guma i inne tworzywa sztuczne. Dopasowywane są bezpośrednio przez użytkownika (ściskanie) i w przewodzie słuchowym ulegają rozszerzeniu, szczelnie wypełniając kanał uszny.

Nauszniki tradycyjne

Występują w wariantach:

• ze sprężyną dociskową zakładaną na głowę bądź kark,
• do montowania na hełmie ochronnym.

Nauszniki poprzez zróżnicowaną wielkość są dopasowane do różnych poziomów hałasu. Czasze nauszników, szczelnie obejmujące uszy, wykładane są miękkimi poduszeczkami. Wykonane są z tworzyw sztucznych (ABS, polipropylen, poliamid, itd.). Tłumiąca wyściółka to najczęściej pianka z PCW lub poliuretanu.

Aktywne nauszniki

Wzmacniają dźwięki o niskim natężeniu. Wzmacnianie zmniejsza się stopniowo w miarę zbliżania się do poziomu 80 dB. Tuż przed poziomem 80 dB przechodzi w coraz silniejsze tłumienie sygnałów dźwiękowych, by przy 82 dB ekwiwalentny poziom dźwięków nie został przekroczony. Niektóre modele mają możliwość podłączenia do nich krótkofalówki i telefonu komórkowego.

Nauszniki z wmontowaną krótkofalówką

Umożliwiają prowadzenie rozmowy między dwoma lub więcej użytkownikami.

Nauszniki z wmontowanym odbiornikiem radiowym w zakresie FM

Zmniejszają u użytkowników poczucie odcięcia od świata. Istnieje możliwość jednoczesnego słuchania programu radiowego przy ograniczeniu szkodliwego hałasu.